Makalemizde nafakanın kaldırılması davası ile ilgili genel bilgiler verilecektir. Nafakanın kaldırılması davası açmadan, nafakanın kendiliğinden kalkmış sayılması da mümkündür.
TMK 176/3’e göre yoksulluk nafakası, taraflardan birinin ölümü halinde ve nafaka alacaklısının yeniden evlenmesi halinde kendiliğinden sona erecektir. Bu hallerde nafaka yükümlüsünün, nafakanın kaldırılması için mahkemeye başvurması gerekmemektedir. İştirak nafakasında ise çocuğun ölmesi veya on sekiz yaşını doldurması halleri nafakanın kendiliğinden sona ermesine sebep olur.
Nafaka Alacaklısının Evlenmesi Halinde Nafaka Borcunun Kendiliğinden Kalkması
Nafakanın Kaldırılması Davası Açılabilecek Haller
Yoksulluk nafakasının irat şeklinde ödenmesine karar verilmiş ise nafaka alacaklısının; evlenme olmaksızın fiilen evliymiş gibi yaşaması, yoksulluğunun ortadan kalkması ve haysiyetsiz hayat sürmesi hallerinden birinin gerçekleşmesi durumunda nafakanın sona ermesi için başvuru yapıldığı takdirde hakim sona erme kararı verecektir. Nafakanın kaldırılması davası açarken aşağıda detaylandırılacak olan sebeplerden birine veya birden fazla sebebe terditli olarak ya da bir arada dayanılması söz konusu olabilir.
Resmen Evli Olmaksızın Fiilen Evli Gibi Yaşanması
Fiilen evliymiş gibi yaşayan nafaka alacaklısının nafaka almaya devam etmesi hakkaniyete aykırıdır. Nafaka verilmesinin temelinde yatan husus eşin desteğinden mahrum kalmaktır. Fiilen birlikte yaşama ise evlilik birliğinde sahip olunan ekonomik faydadan yoksun kalmış olma hususunun varlığında şüphe yaratır. Dürüstlük kuralına aykırı davranmanın ve hakkın kötüye kullanılmasının önlenmesi de dikkate alındığında fiilen evliymiş gibi yaşayan alacaklının nafakası kaldırılır.
Konuyla ilişkili örnek niteliğinde Yargıtay 3. Hukuk Dairesi’nin 2015/17419 Esas, 2016/2787 Karar, 29.02.2016 Tarihli kararı:
TMK 176/3 maddesine göre; “irat biçiminde ödenmesine karar verilen maddi tazminat veya nafaka, alacaklı tarafın yeniden evlenmesi ya da taraflardan birinin ölümü halinde kendiliğinden kalkar; alacaklı tarafın evlenme olmaksızın fiilen evliymiş gibi yaşaması, yoksulluğun ortadan kalkması ya da haysiyetsiz hayat sürmesi halinde mahkeme kararıyla kaldırılır. Somut olayda; tarafların … Aile Mahkemesinin … tarihinde tarafların boşanmalarına ve davalı lehine 200 TL yoksulluk nafakasına hükmedilmiş ve karar 03.02.2011 tarihinde kesinleşmiştir. Yargılama sırasında kolluk marifetiyle yapılan ekonomik ve sosyal durum araştırmasında davalının .. adlı şahıs ile yaşadığı ve geçimini …’nın sağladığı, davalının nüfus kayıt örneğinde .. adlı çocuğunun … tarafından tanındığı tespit edilmiştir. Öyle ise mahkemece; somut olayda, TMK.’nun 176/3 maddesinde ifadesini bulan “evlilik dışı birlikte yaşama” olgusunun gerçekleştiği gözetilip, davanın kabulüne karar verilmesi gerekirken, yanılgılı değerlendirme sonucu yazılı şekilde hüküm tesisi usul ve yasaya aykırı olup, bozmayı gerektirmiştir.
Haysiyetsiz Hayat Sürme
Haysiyetsiz hayat sürme;toplumun benimsediği ahlak ve değer yargılarına uygun olmayan davranışların kişinin yaşam biçimi haline gelmesi olarak ifade edilebilir.
Nafakanın dayanışma düşüncesiyle verildiği ve boşandıktan sonra maddi anlamda kayba uğrayacak eşin destek görmesi sebebiyle diğer eşe yükletildiği düşünüldüğünde haysiyetsiz hayat süren eşe nafaka ödenmeye devam edilmesi hakkaniyeti zedeleyecektir. Dolayısıyla bu durum nafakanın kaldırılması davası açısından haklı bir sebep oluşturur.
Yoksulluğun Ortadan Kalkması
Yoksulluk kalkmışsa, artık yoksulluk nafakasına gerek de kalmamaktadır. Yoksulluğun ortadan kalkması halinde nafaka alacaklısına nafaka ödenmesine devam edilmesi nafakanın veriliş maksadından saparak nafaka alacaklısının zenginleşmesine sebep olur.
Yoksulluk ifadesinden anlaşılması gereken Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 07.10.1998 tarih ve 1998/2-656-688 Sayılı kararından yola çıkılarak bireyin yeme, giyinme, barınma, sağlık, ulaşım, kültür, eğitim gibi maddi varlığını geliştirmek için zorunlu ve gerekli görülen harcamaları karşılayacak gelire sahip olmamasıdır.
Bu ihtimalde nafakanın kaldırılmasına karar verilebileceği gibi, duruma göre nafakanın indirilmesine de karar verilebilir. Bu durumda bir karar verilirken hakim hakkaniyetle haraket eder. Yargıtay kararları uyarınca asgari ücret seviyesinde gelir alan kişinin nafaka yükümlüsü olmasına bir engel olmamakla beraber nafakanın bedelinde indirimin gündeme gelebilmesi hakkaniyet düşüncesinin ürünüdür.
İrat biçiminde ödenmesine karar verilen maddi tazminat veya nafakanın tarafların sosyal ve ekonomik durumları dikkate alınarak zaman içerisinde indirilebilmesi ve artırılabilmesi de bu düşünceyi destekler niteliktedir.
Ayrıca belirtilmelidir ki taraflar anlaşmalı olarak boşanmış olsa da haklı sebeplerin varlığı halinde nafakanın kaldırılması veya indirilmesi için talepte bulunmak mümkündür. Edimler arasında dengesizlik meydana gelmesi haklı sebep olarak nitelendirilecektir.
Konuyla İlişkili Yargıtay Kararlarından Örnekler:
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 2017/1025 E. 2019/1135 K. sayılı 05.11.2019 tarihli kararı
Yoksulluk durumu günün ekonomik koşulları ile birlikte, tarafların sosyal ve ekonomik durumları ve yaşam tarzları değerlendirilerek takdir edilmelidir. Dosya içeriğinden, taraflar arasında görülen boşanma davası sonucunda, Maçka Asliye Hukuk Mahkemesi’nin 19.06.2012 tarihli ve 2012/119 E. 2012/148 K. sayılı kararı ile tarafların anlaşma sebebiyle boşanmalarına, davalı kadın için dava tarihinden itibaren aylık 700,00TL tedbir nafakasının davacıdan alınarak davalıya verilmesine karar verildiği, kararın davacı tarafından temyizi üzerine Yargıtay 2. Hukuk Dairesinin 28.01.2013 tarihli ve 2012/16423 E. 2013/2155 K. sayılı kararı ile onandığı, davacının karar düzeltme isteğinin Yargıtay 2. Hukuk Dairesinin 24.04.2013 tarihli, 2013/7167 E., 2013/11267 K. sayılı kararı ile oy çokluğu ile reddine karar verilmekle, kararın 10.05.2013 tarihinde kesinleştiği anlaşılmaktadır.
Diğer taraftan, davacının aylık gelirinin nafaka miktarı düşüldükten sonra net 1.600,00TL olduğu, davalının müteveffa sigortalı babasından dolayı kendisine 272,50TL yetim aylığı bağlandığı ve babasından kalan taşınmazdan 150TL kira geliri elde ettiği hususları dosya kapsamı ile sabittir.
Açıklanan bu maddi ve hukuki olgular karşısında somut olay değerlendirildiğinde, davalının belirtilen şekilde gelir elde etmesi, nafakanın kaldırılmasına değil azaltılmasına etki edecek olgulardan olduğundan, mahkemece tarafların sosyal ve ekonomik durumları dikkate alınarak, davalının yoksulluğunun ortadan kalkmadığı gözetilmekle, 4721 Sayılı TMK’nın 4. Maddesinde düzenlenen hakkaniyet ilkesi uyarınca nafakanın uygun bir miktarda indirilmesi gerekmektedir.
Yargıtay 2. Hukuk Dairesi’nin 1991/12911 E. 1991/15410 K. sayılı 12.12.1991 tarihli kararı:
Boşanma yüzünden yoksulluğa düşecek eş, kusuru daha ağır olmamak şartıyla geçimi için diğer eşten mali gücü oranında süresiz olarak nafaka isteyebilir. (M.K.144)
Sözleşme veya hüküm ile kendisine maddi tazminat veya nafaka olarak bir irad tahsis edilmiş eşin yoksulluğunun zail olması, haysiyetsiz hayat sürmesi, bir evlenme akdi olmadan fiilen karı koca gibi yaşaması, yeniden evlenmesi veya eşlerden birinin ölmesi halinde, aksi taraflarca kararlaştırılmadıkça, bu irad kesilir. İrad şeklinde maddi tazminat veya nafakayı gerektiren sebep ortadan kalkar ya da önemli ölçüde azalır veya borçlunun mali gücü önemli ölçüde eksilirse, iradın indirilmesine veya kaldırılmasına karar verilebileceği gibi değişen durumlara göre ve hakkaniyet gerektiriyorsa iradın artırılması da istenebilir. (M.K.145/3, 4)
Yoksulluk yasada tanımlanmamıştır.
Bunu ülkenin ekonomik ve sosyal koşullarına göre belirlemek gerekir. Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama, maddi ve manevi varlığını geliştirme hakkına sahiptir. (Anayasa 17/1, 55)
Şu halde bu temel hakkın tabii sonucu yeme, giyinme, barınma, sağlık, ulaşım ve kültür gibi harcamaları karşılayacak geliri olmayanlara yoksul denebilir. Bu harcamaların unsur kabul edildiği asgari ücretle olayı somutlaştırmak mümkündür.
Şu halde asgari ücretin altında geliri olanlar yoksulluk içinde kabulü zorunludur. (Y.2.H.D.nin 10.10.1991 günlü ve 9589/12321 sayılı kararı)
Davacı, davalı kadının boşanma sırasında belirlenen aylık geliri 180.000 TL. civarında olduğu için yararına yoksulluk nafakası bağlanmış ise de bu dava sırasında yapılan araştırma sonunda üç aylık emekli maaşının 2.206.347 TL.ye ulaştığı anlaşılmıştır.
Yukarıda açıklanan ölçüler içinde olay değerlendirildiğinde kadının yoksulluktan kurtulduğunun kabulü gerekir. Şu halde yoksulluk nafakasının artırılması yönündeki isteğin reddi ile kaldırılması yönündeki isteğin kabulü gerekirken nafakanın artırılmasına karar verilmesi doğru bulunmamıştır.
Sonuç: Davalı, davacının temyiz itirazlarının kabulü ile hükmün BOZULMASINA, 12.12.1991 tarihinde oybirliği ile karar verildi.
Yargıtay 3.Hukuk Dairesi’nin 2013/3157 E. 2013/4627 K. sayılı 19.03.2013 tarihli kararı:
Somut olayda; her ne kadar davalı kadının boşanmadan sonra sezonluk işe girerek çalıştığı anlaşılmakta ise de; işinin sürekli olmadığı da anlaşılmaktadır. Davalının, aldığı 150 TL yoksulluk nafakası ile geçimini sürdürmesi ve varlığını idame ettirmesi günümüz koşullarında mümkün olmadığına göre, çalışıp gelir elde etmesi bir zorunluluktur. Çalışarak elde ettiği gelirle, nafaka miktarı toplamının, yukarıda açıklanan yoksulluk kavramını izale etmesi durumunda, mahkemece nafakanın kaldırılmasına karar verilebilir. Aksi takdirde ise; yoksulluk nafakasının kaldırılması talebinin içinde indirme talebinin de olduğu kabul edilip (çoğun içinde azında bulunduğu gözetilerek), yoksulluk nafakasının hakkaniyet ölçüsünde indirilmesi gerekir.
Yanılgılı değerlendirme sonucu yazılı şekilde yoksulluk nafakasının tümden kaldırılmasına karar verilmiş olması doğru görülmemiş, bozmayı gerektirmiştir.
İştirak Nafakasının Kalkması
Aşağıdaki hallerde iştirak nafakası kendiliğinden kalkabilir veya mahkeme kararıyla nafaka kaldırılabilir.
Ölüm Durumu:
İştirak nafakası, çocuğa veya nafaka ödeme yükümlüsüne bağlanmışsa, ölüm durumunda, ölüm tarihinde geçerliliğini yitirir. Ancak, ölüm tarihinden önce ödenmemiş nafaka varsa, nafaka alacaklısı bu miktarı nafaka yükümlüsünün mirasçılarından talep edebilir. Çocuğun vefatı halinde, çocuğun mirasçıları, biriken nafakanın ödenmesini talep edebilir.
Erginlik Durumu:
İştirak nafakası, çocuğun 18 yaşına ulaştığı tarihte veya eğer 18 yaşını tamamlamadan evlenmişse evlenme tarihinde veya mahkeme tarafından ergin ilan edilmişse kararın kesinleştiği tarihte otomatik olarak sona erer; bu durumda mahkeme kararı almak gerekli değildir. Türk Medeni Kanunu’nun 328. maddesi, iştirak nafakasının genel olarak çocuğun ergin olduğu tarihe kadar devam ettiğini belirtmiştir. Ancak, çocuğun eğitimi hala devam ediyorsa, istisna olarak ergin olan çocuğun eğitimi sona erene kadar iştirak nafakasının devam edeceğini düzenler.
Evlat Edinme Durumu:
Türk Medeni Kanunu’nun 314/1. maddesine göre, ana ve babaya ait haklar ve yükümlülükler evlat edinen kişiye geçer. Bu durumda, çocuğun eğitim ve bakım giderleri evlat edinenin sorumluluğuna geçer. Ancak, evlat edinenin ölümü veya mali durumu olmaması durumunda, ana ve babanın nafaka yükümlülüğü devam eder.
Feragat Durumu:
Mahkeme tarafından iştirak nafakasına hükmedilmiş olsa bile, tarafların karşılıklı anlaşmayla iştirak nafakasından feragat etme hakkı vardır. Feragat, yeniden iştirak nafakası talep etmeye engel değildir, çünkü iştirak nafakası sürekli bir hak olarak her zaman doğar.
Velayet Hakkının Değişimi:
Nafaka ödeme yükümlüsü, velayet davası açarak diğer eşten velayet hakkını alıp kendisine verilmesi durumunda iştirak nafakasının sona ereceği bir durumu ortaya koyar. Bu durumda, eski nafaka yükümlüsünün iştirak nafakası ödeme yükümlülüğü, davanın açıldığı tarihten itibaren sona erer.
Nafaka Yükümlüsünün Mali Durumunun Bozulması:
Nafaka ödeme yükümlüsü, hiçbir kusuru olmadan mali durumunun kötüleşmesi durumunda mahkemeden iştirak nafakasının sona erdirilmesini talep edebilir. Mahkeme, nafaka yükümlüsünün malvarlığı ve geliri ile yoksulluğa düşmesinde kusuru olup olmadığını değerlendirecektir. Mahkeme uygun görürse, iştirak nafakasının sona ermesine karar verebilir.
Çocuğun Kazanç Sağlamaya Başlaması:
Çocuk, kendi lehine hükmedilen nafaka durumunda, ergin olmadan önce çalışarak kendi geçimini sağlamaya başlarsa, nafaka ödeme yükümlüsü mahkemeye başvurarak iştirak nafakasının sona ermesini talep edebilir. Mahkeme, çocuğun kendi geçimini sağladığına ve artık nafakaya ihtiyaç duymadığına karar verirse, iştirak nafakasını sona erdirebilir. Mahkeme kararı kesinleştikten sonra iştirak nafakası sona erer.
Nafakanın Kaldırılması Davası ve İspat Yükü
Nafakanın mahkeme kararıyla sona ereceği bu hallerde ispat yükü HMK 190’ın sonucu olarak nafaka yükümlüsünün üzerindedir. Çünkü nafakanın kaldırılmasına dayanak olarak sunacağı vakıadan kendi lehine hak çıkartan taraf nafaka yükümlüsüdür. Nafaka yükümlüsü her türlü delille nafakanın kaldırılmasını gerektiren hallerin söz konusu olduğunu ispatlayabilir.
Nafakanın kaldırılması davasında Facebook ve Whatsapp kayıtları delil kabul edilebilmektedir.
Nafakanın Kaldırılması Davası Yetkili ve Görevli Mahkeme
Yetkili mahkeme nafaka alacaklısı olan eski eş veya çocuğun yerleşim yeri mahkemesidir.Görevli mahkeme ise Aile Mahkemeleridir.
Nafaka ödemekle yükümlü kişi nafakanın kaldırılması davası kesinleşinceye kadar ödemeye devam etmelidir.Karar,gerekçeli kararın yazılması sonrası tarafların yasal süreye riayet ederek itiraz etmemesi halinde kesinleşir.
Ayrıca belirtilmelidir ki nafaka davalarında özel yetki ve fotoğraf içeren vekaletname aranır.